Polecane książki

Literatura w języku polskim

Tematyka ogrodnictwa/rolnictwa leśnego do niedawna w ogóle nie istniała w polskim piśmiennictwie, co na szczęście ostatnio zaczęło się zmieniać. W następujących pozycjach można szukać podstawowej wiedzy:

1. Damien Dekarz, Jadalny las. Obfite zbiory o każdej porze roku, przeł. E. Traczewska-Zych, Lutynia: Purana 2022, ss. 188. Pierwsze w języku polskim wprowadzenie w tematykę ogrodu leśnego/lasu żywnościowego. Przynosi elementarne infomacje teoretyczne z zakresu specyfiki rolnictwa leśnego (w opozycji do rolnictwa konwencjonalnego), rozmnażania roślin, projektowania oraz najważniejszych gatunków uprawnych. Dobra jako podręcznik na poziomie podstawowym, można ją polecić początkującym. Główną wadą jest wąska i nieodpowiednia dla naszych warunków klimatycznych paleta omówionych gatunków. Bardziej obszerna recenzja już wkrótce na blogu.
2. Tomas Remiarz, Ogrody leśne w praktyce. Ilustrowany, praktyczny przewodnik dla gospodarstw, społeczności i przedsiębiorstw, przeł. W. Górny, Podlesie: permakultura.edu.pl 2022, ss. 303. Główną część książki stanowią krótkie przedstawienia istniejących już ogrodów leśnych w różnych formach i formatach – od małych przydomowych upraw, przez tereny edukacyjne i ogrody publiczne w miastach, aż po duże gospodarstwa. Może służyć jako inspiracja do myślenia o różnych formach i zastosowaniach ogrodów leśnych, natomiast nie jako wprowadzenie czy tym bardziej podręcznik. Bardziej obszerna recenzja już wkrótce na blogu.
3. Toby Hemenway, Ogród Gai. Podręcznik przydomowej permakultury, przeł. K. Byłów, R. Urbanowicz, A. Jarosz, B. Lazar, Ustroń: permakultura.edu.pl 2019, ss. 315. Zgodnie z tym, co sugeruje tytuł, książka stanowi ogólne wprowadzenie do projektowania siedliska permakulturowego. Zawiera jednak przystępne wyjaśnienie zagadnienia sukcesji ekologicznej (rozdz. 1-2), krótkie omówienie zagadnienia gildii, czyli polikultur roślin wieloletnich (rozdz. 9), oraz ogólne wprowadzenie do problematyki ogrodów leśnych (rozdz. 10).

Literatura w języku angielskim

W klimaty umiarkowane ogrodnictwo leśne wprowadzili Anglosasi, więc literatura jest obszerna, wartościowa i cały czas się rozrasta. Poniżej przedstawione są najważniejsze tytuły.

Podręczniki i całościowe wprowadzenia

1. Martin Crawford, Creating a Forest Garden. Working with Nature to Grow Edible Crops, Cambridge: Green Books 2010 (1 wyd.), ss. 384. Zdecydowanie najlepszy, kultowy już podręcznik ogrodnictwa leśnego, napisany przez osobę, która od trzydziestu lat prowadzi własny ogród leśny sprofilownany pod kątem testowania różnych gatunków i nowych rozwiązań. Zawiera rozsądną dawkę niezbędnej teorii oraz ogrom informacji praktycznych – przede wszystkim szczegółowe omówienie blisko 500 gatunków roślin, oprócz tego wskazówki dotyczące projektowania całości i poszczególnych warstw, oraz poręczne wykazy i zestawienia metod rozmnażania, gatunków żywopłotowych, roślin przyciągających pożyteczne owady oraz kalendarium plonowania.
2. Patrick Whitefield, How to Make a Forest Garden, East Meon: Permanent Publications 1996 (1 wyd.), ss. 160. Pierwsza książka oferująca całościowe wprowadzenie do ogrodnictwa leśnego. Jak zwykle w przypadku autorów wychodzących od kręgów permakulturowych, zawiera dużo teorii, a mniej praktycznych informacji, ale balans nie jest nazbyt przechylony w stronę teorii, więc praktyczna użyteczność tej pozycji jest spora. Może stanowić uzupełnienie książki Crawforda w kwestiach związanych z teorią, albo jej substytut w kwestiach praktycznych dla początkujących. Doskonały podręcznik na poziomie podstawowym i średniozaawansowanym. Książka znakomicie napisana – pióra autora o wybitnych zdolnościach dydaktycznych, jednego z najlepszych nauczycieli permakultury na świecie.
3. Dave Jacke, Eric Toensmeier, Edible Forest Gardens. Ecological Vision and Theory for Temperate Climate Permaculture, t. 1: Vision and Theory, t. 2: Design and Practice, White River Junction: Chelsea Green 2005, ss. 377+654. Potężna synteza – dwa opasłe tomy, napisane również przez autorów startujących od permakultury, więc zawierająca głównie teorię, nawet w tomie drugim, którego nazwa sugeruje, że ma dotyczyć praktyki. Lektura zdecydowanie nie dla początkująych, ani nawet nie dla tych, którzy po prostu chcą mieć własny ogród leśny – raczej jako kompendium wiedzy dla osób zamierzających prowadzić działalność koncepcyjną i planistyczną.

Warzywa wieloletnie

Jednym z głównych osiągnięć ogrodnictwa leśnego jest spopularyzowanie warzyw wieloletnich, któe mogą stanowić niskonakłodowe i cenne odżywczo uzupełnienie, a nawet zastępnik konwencjonalnych warzyw jednorocznych. Oto lista najważniejszych pozycji:

1. Martin Crawford, How to grow perennial vegetables. Low-maintenance, low-impact vegetable gardening, Cambridge: Green Books 2012, ss. 224.
2. Stephen Barstow, Around the World in 80 Plants. An Edible Perennial Vegetable Adventure for Temperate Climates, East Meon: Permanent Publications 2014, ss. 304.
3. Eric Toensmeier, Perrennial Vegetables. From Artichoke to ‘Zuiki’ Taro, a Gardener’s Guide to Over 100 Delicious, Easy-to-Grow Edibles, White River Junction: Chelsea Green 2007, ss. 242.

Książki koncepcyjne

1. John Russell Smith, Tree Crops. A Permanent Agriculture, New York: The Devin-Adair Comp. 1953 (2 wyd. popr.; 1 wyd. 1929). Książka, od której wszystko się zaczęło – nie tylko ogrodnictwo leśne, ale i agroleśnictwo w ogólności. Autor wprowadza ideę zastąpienia upraw roślin jednorocznych drzewami, ze szczególnym naciskiem na drzewa orzechowe, jako że mają one największy potencjał jako wieloletni odpowiednik zbóż. Praca cały czas godna uwagi, szczególnie z tego względu, że niektóre spośród idei wprowadzonych przez autora (np. zastosowanie drzew, w szczególności owocowych, jako źródła paszy dla zwierząt hodowlanych) nadal nie są wdrażane.
2. Robert A. de J. Hart, Forest Gardening. Rediscovering Nature and Community in a Post-Industrial Age, Totnes: Green Books 1996 (2 wyd. popr. i rozszerz.; 1 wyd. 1991), ss. 212. Pierwsza praca wprowadzająca ideę ogrodu leśnego, napisana przez człowieka, który ideę tę wymyślił i wstępnie opracował dla klimatów umiarkowanych. Pod względem teorii i praktyki ma raczej znaczenie historyczne, jednego i drugiego nie ma w niej zresztą nazbyt wiele. Trwała wartość tkwi raczej w czymś na wyższym poziomie ogólności: całościowej wizji świata i społeczeństwa, w której centralną rolę odgrywa właśnie ogrodnictwo leśne.