Dlaczego ogród leśny?

Rolnictwo konwencjonalne stanowi duże obciążenie dla klimatu i środowiska. O ile w przypadku produkcji mięsnej dla wielu osób jest to już jasne, o tyle znacznie mniej zdaje sobie sprawę, że w produkcji roślinnej sytuacja nie ma się dużo lepiej. Konwencjonalnie prowadzona produkcja roślinna opiera się na roślinach jednorocznych, w związku z czym (1) wymaga corocznego kultywowania gleby, co prowadzi do utraty materii organicznej, degradacji gleby i emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Uprawa roślin jednorocznych pociąga za sobą również (2) użycie ciężkich maszyn, których wyprodukowanie i używanie wiąże się ze znaczącymi emisjami gazów cieplarnianych. Rośliny te są (3) nawożone nawozami sztucznymi, których produkcja i stosowanie wiąże się ze znaczącymi emisjami gazów cieplarnianych, i które co gorsza w znacznej części są wypłukiwane do wód gruntowych, powodujących ich zatrucie, oraz wód powierzchniowych, powodując eutrofizację zbiorników i cieków wodnych. Rosną one (4) w wielkich monokulturach, czyli uprawach jednogatunkowych, co katastrofalnie wpływa na bioróżnorodność, jak również wymusza (5) stosowanie chemicznych środków ochrony, które zatruwają glebę, wyniszczają wszelkie życie w glebie i nad nią, i których resztki pozostają w produkowanej z plonów żywności.

Ogród leśny/las żywnościowy stanowi radykalną odpowiedź na problemy, jakie przynosi ze sobą współczesna produkcja żywności roślinnej: emisji gazów cieplarnianych, jałowienia gleby, utraty bioróżnorodności i zatrucia chemikaliami. W porówananiu z uprawami konwencjonalnymi ogród leśny:

1. Optymalnie wykorzystuje przestrzeń uprawową;
2. Optymalnie wykorzystuje światło;
3. Maksymalizuje ogólny plon;
4. Daje dużą oszczędność zasobów (nawozów oraz wody);
5. Daje dużą oszczędność pracy;
6. Wiąże węgiel;
7. Rozwija bioróżnorodność;
8. Cechuje się wyższą odpornością na choroby i szkodniki;
9. Cechuje się wyższą odpornością na ekstremalne warunki pogodowe;
10. Daje żywność o większych wartościach odżywczych;
11. Łączy produkcję żywności z walorami estetycznymi.

1. Optymalne wykorzystanie przestrzeni uprawowej: w ogrodnictwie leśnym dąży się do optymalnego wykorzystania przestrzeni uprawowej, inaczej niż w podejściu konwencjonalnym, gdzie na danym obszarze zwykle uprawia się tylko jeden gatunek rośliny, pozostawiając przetrzeń między roślinami i pod nimi na łup mniej lub bardziej przypadkowych chwastów. W ogrodnictwie leśnym korzysta się z tego, iż wiele pożytecznych roślin ma nieduże wymagania dotyczące światła, i zagospodarowuje się ziemię w sposób piętrowy, to znaczy uprawiając między i pod drzewami krzewy i rośliny zielne, zarówno przynoszące jadalne plony, jak i pełniące inne funkcje w utrzymaniu ogrodu, takie jak zapewnianie żyzności, osłanianie gleby czy zapewnianie warunków życia dla pożytecznych owadów.

2. Optymalne wykorzystanie światła: dzięki uprawie w sposób piętrowy różnych rodzajów roślin – drzew, krzewów i roślin zielnych – ogród leśny pozwala w optymalny sposób wykorzystać energię słoneczną. W podejściu konwencjonalnym drzewa, krzewy i warzywa uprawia się oddzielnie, pozostawiając wiele przestrzeni niewykorzystanej przez rośliny uprawne, co oznacza, że docierające tam światło słoneczne jest marnowane. Ponieważ natura nie znosi marnotrawienia energii, z tej niewykorzystanej części światła próbują korzystać rośliny niepożądane, czyli chwasty, co sprawia, że konwencjonalne uprawy są podwójnie nieefektywne: nie tylko nie wykorzystują w całości dostęnej energii, ale wymuszają dodatkowe zużycie energii na zwalczanie zachwaszczenia. W ogrodnictwie leśnym dąży się do tego, by poprzez odpowiednie projektowanie nasadzeń wykorzystać jak największą część dostępnej energii słonecznej, w tej sposób ograniczając również problem z chwastami. Ponadto poprawnie zaprojektowany ogród leśny efektywniej wykorzystuje energię słoneczną w horyzoncie czasowym. Spora część wieloletnich roślin zielnych rozpoczyna wegetację bardzo wcześnie, dużo wcześniej, niż drzewa, i odbywa większą część swego cyklu zanim drzewa w ogóle rozpoczną wegetację. W ten sposób wykorzystana zostaje energia słoneczna z okresu (w naszych warunkach klimatycznych zwykle dość długiego) pomiędzy rozpoczęciem okresu wegetacyjnego w ogóle a rozpoczęciem wegetacji przez drzewa. Oznacza to również, że ogród leśny wykorzystuje energię znacznie efektywniej niż uprawy roślin jednorocznych, które zaczynają wzrost późno i/lub wcześnie go kończą, co sprawia, że w przekroju rocznym znaczna części energii słonecznej przypadającej na jednostkę powierzchni zostaje niewykorzystana.

3. Maksymalizacja ogólnego plonu: dzięki optymalnemu wykorzystaniu przestrzeni uprawowej oraz energii słonecznej ogród leśny pozwala na uzyskanie maksymalnych ogólnych plonów z danej powierzchni gruntu. Oczywiście większość roślin uprawianych w dolnych piętrach będzie przynosić mniejsze plony niż gdyby rosły w pełnym słońcu, ale globalnie, to znaczy po zsumowaniu wszystkich gatunków, plon jest wyższy niż w uprawach konwencjonalnych. Poza tym plon z ogrodu leśnego nie ogranicza się do żywności – jest to również drewno opałowe i konstrukcyjne, lekarstwa, barwniki, materiały wiążące itp.

4. Oszczędność zasobów: żyzność w ogrodzie leśnym jest zapewniana środkami naturalnymi: przez (a) rośliny wiążące azot z powietrza, (b) tzw. dynamiczne akumulatory, czyli rośliny mające większą zdolność wydobywania składników odżywczych, często z głębszych warstw gleby, i udostępniania ich innym roślinom, oraz (c) generalnie przez stałe pokrycie gleby przez rośliny i ściółkę oraz przerośnięcie profilu glebowego korzeniami różnego rodzaju, co dostarcza glebie materii organicznej, tym samym stymulując działanie mikroorganizmów odpowiadających za żyzność gleby. W ten sposób konieczność sprowadzania składników odżywczych z zewnątrz systemu zostaje zredukowana do minimum, wręcz do zera. Ogród leśny składa się w przeważającej większości z roślin wieloletnich, o rozbudowanych systemach korzeniowych, często bardzo głębokich, dzięki czemu znacznie efektwyniej wykorzystują wodę niż systemy konwencjonalne, zwłaszcza jednoroczne. Zakrycie gleby poprzez rośliny i ściółkę ogranicza parowanie.

5. Oszczędność pracy: dzięki temu, że ogród leśny składa się w przeważającej większości z roślin wieloletnich ułożnych w sposób optymalizujący wykorzystanie światła, nie ma potrzeby corocznego przekopywania gleby i intensywnego odchwaszczania, co daje ogromne oszczędności nakładów pracy i energii w porównaniu z uprawami jednorocznymi.

6. Wiązanie węgla: ogród leśny przez swoje działanie wiąże duże ilości węgla z atmosfery – w masie drzewnej oraz w glebie. W ten sposób efektywnie przyczynia się do regeneracji gleby i ograniczenia efektu cieplarnianego.

7. Bioróżnorodność: odpowiednio duży i prawidłowo zaprojektowany ogród leśny zawiera kilkadziesiąt–kilkaset gatunków roślin, tworzących liczne nisze i mikroklimaty. Stwarza w ten sposób warunki do rozwoju najrozmaitszych organizmów, począwszy od grzybów i bakterii, przez bezkręgowce, aż ptaki i ssaki. Badania wskazują, że taki ogród leśny, dzięki bogactwu gatunków roślin, ma wyższy poziom bioróżnorodności niż naturalne lasy występujące na tym samym obszarze.

8. Odporność na choroby i szkodniki: dzięki utrzymywaniu zdrowej gleby oraz wielości gatunków, skutkującej małym zagęszczeniem egzemplarzy jednego gatunku na jednostkę powierzchni, rośliny w ogrodzie leśnym są mniej podatne na choroby. Odpowiednie zaprojektowanie, zwłaszcza warstwy roślin zielnych, pozwala również stworzyć warunki do życia dla pożytecznych owadów, które są w stanie utrzymać w ryzach populacje ewentualnych szkodników.

9. Odporność na ekstremalne warunki pogodowe: w ogrodzie leśnym uprawia się wiele gatunków roślin o różnych cyklach wegetacyjnych, upodobaniach pogodowych i odporności na ekstrema. Dzięki temu plony są bardziej zrównoważone rok do roku niż w konwencjonalnych uprawach monokulturowych, gdzie wystąpienie niesprzyjających warunków w danym roku (np. suszy, przymrozków) skutkuje obniżeniem, a nawet utratą całości plonu. Prawidłowo zaprojektowany ogród leśny jest w stanie przynieść zadowalający plon nawet w roku z nagromadzeniem wielu ekstremalnych warunków pogodowych, które obecnie w związku ze zmianami kliamtycznymi zdarzają się coraz częściej.

10. Większe wartości odżywcze: jak wskazują badania, odmiany roślin uprawnych bliższe swym dzikim przodkom są znacznie bardziej wartościowe pod względem odżywczym od odmian najnowszych. Jest tak, ponieważ większość odmian roślin uprawianych konwencjonalnie i dostępnych w sprzedaży jest efektem intenswynych prac hodowlanych, w ramach których selekcja była dokonywana ze względu na plenność, wygląd, łatwość przechowywania i transportu czy odporność na choroby, a nie na wartości odżywcze. W ogrodnictwie leśnym stosuje się znacznie więcej gatunków niż wąska lista dostępna w ramach upraw konwencjonalnych, więc siłą rzeczy spora część z nich takiej selekcji nie podlegała, w związku z czym posiada wyższe wartości odżywcze.

11. Piękno: Dojrzałe ogrody leśne są pięknymi miejscami o niepowtarzalnym klimacie, tworzonym przez mnogość występujących w nich gatunków i bogactwo tętniącego życia. Poza tym niektóre gatunki, zwłaszcza warzyw wieloletnich, funkcjonują w kulturze zachodniej jako rośliny ozdobne. W ten sposób ogród leśny umożliwia połączenie produkcji żywności z walorami estetycznymi.